Theater is niet mijn ding, niet uit principiële afkeer of zo, maar ik haal mijn kicks nu eenmaal uit andere vormen van kunst en cultuur. Het ligt dus toch een beetje aan mezelf dat ik er een karikaturaal beeld op nahoud dat schommelt tussen enerzijds het moderne theater dat niet vies is van wat gratuit naakt, en anderzijds het volkstoneel dat ik steevast associeer met acteurs die zich tot grote tevredenheid van de regisseur hun claus kunnen herinneren en bij het opkomen geen decorstukken omverlopen. Af en toe stel ik deze gruwelijk simplistische visie vrijwillig bloot aan een praktijktest, om te zien of ze nog klopt. Soms slaagt een voorstelling er echter in om dat beeld tijdelijk uit het raam te kieperen en dat stemt me vrolijk, want hoe cynisch ik het hier ook schrijf, stiekem ga ik in zulke zaken met plezier op mijn bek. Neem nu vrijdag jongstleden, toen Flor Barbry's Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen in zaal 'De Zonnebloem' te Veurne de tragikomedie 'n Krepeloare kwam opvoeren.
 

Deze bewerking van het stuk The Cripple of Inishmaan van Martin McDonagh, verplaatst de actie van een eilandje in de Ierse Zee naar een straatarm gehucht zoals er zovele waren in het Frans-Vlaanderen van het interbellum: de Verloiren Houck bij de moerassen van Klommeres. Het hoofdpersonage, de kreupele Willy, werd na de mysterieuze dood van zijn ouders opgevoed door zijn tantes Leontine en Madeleine. Zij houden een kruidenierswinkel waar alle dorpelingen langskomen, de een al excentrieker dan de ander, om de laatste nieuwtjes en sappigste roddels uit te wisselen. Zo raakt bekend dat een Amerikaanse filmploeg in Diksmuide is neergestreken om een documentaire te maken over de mensen van te lande. Er worden nog figuranten gevraagd en de dromerige Willy ziet voor zichzelf al een carrière weggelegd in Hollywood. Buiten het medeweten van zijn bezorgde tantes reist hij naar de States om er auditie te doen voor de rol van kreupele in een speelfilm. Die gaat echter naar een gezonde acteur, en een ontgoochelde en door heimwee verteerde Willy keert terug naar 'zijn' Verloiren Houck. Iedereen is natuurlijk nieuwsgierig naar het relaas van zijn belevenissen, maar zelf is Willy vastberaden om de waarheid omtrent zijn ouders te onthullen: hebben ze zich inderdaad verdronken in de IJzer om niet voor hem te moeten zorgen? Of was er meer aan de hand?

U merkt het: geen lichte kost, en wie volkstoneel doorgaans associeert met een avondje onbedaarlijk lachen, zal raar opgekeken hebben. Zo ook ondergetekende, niet in het minst omwille van de reacties vanuit het publiek. Nu zullen de Slapers het mij niet ten kwade duiden als ik Veurne niet uitroep tot het culturele Mekka van de Westhoek, maar het kwam mij voor alsof de overgrote meerderheid van de toeschouwers niet besefte dat er nog andere toneelgenres bestaan dan blijspelen en kluchten. Bijna elke zin werd op eenstemmig gebulder onthaald, terwijl de inhoud van het stuk - dat kunt u zelf vaststellen - toch allesbehalve grappig is. Zeker, het prijzenswaardige gezelschap in een regie van Roland Delannoy zocht en vond een perfect evenwicht tussen een ernstige boodschap die tot nadenken stemt en een onderhoudende verteltrant, wars van goedkope sentimentaliteit. Maar ging die subtiliteit niet voorbij aan het publiek?

Wel, neen. Pas later realiseerde ik me dat men niet alleen moet lachen om wat men grappig vindt, maar ook om wat men herkent. Het Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen speelt in het Westouters dialect en maakt zo de inhoud van haar stukken toegankelijk voor mensen die er normaal nooit mee in contact zouden komen. Voer hetzelfde stuk in het AN op en er komt - van de Zonnebloem-aficionados althans - geen hond naar kijken. Niet alleen wordt de inhoud door het taalgebruik zo dramatisch dat het niet meer onderhoudend is, het publiek zou er zich bovendien niet voor interesseren. Waarom hebben realityshows en docusoaps zoveel succes tegenwoordig? Omdat de tv-kijker graag dingen ziet die hem ook zouden kunnen overkomen, maar hem desondanks bespaard zijn gebleven. Van zodra daarbij een gekuiste taal wordt gehanteerd, is het niet meer levensecht - niet voor niets hanteert men zelfs in zogezegd prestigieuze series consequent 'ge' en 'gij' om vertrouwelijkheid te suggereren. Maak daar 'je' en 'jij' van, en de taal wordt een barrière, voorzien van het opschrift: "dit is fictie, dit is allemaal niet echt".

Tegenover theater neemt de West-Vlaming een gelijkaardige houding aan: het moet herkenbaar zijn, en dat is hier meer dan elders synoniem voor verstaanbaar. Een telg van Bachten de Kupe kan, mits enige oefening, accentloos Standaardnederlands leren praten, maar het blijft een "vreemde" taal: handig voor contacten met mensen van buiten de provinciegrenzen, meer niet. Hij zal steeds in het West-Vlaams blijven denken en redeneren; dat weet ik zeker, want ik voel het zelf aan. Voor emoties en het gevoelsleven is het AN te gekunsteld, het kan de dingen nooit zo accuraat overbrengen zoals het dialect dat wel kan. Wie durft beweren dat West-Vlamingen onbeschaafd, boers en achterlijk zijn, kijkt dan ook niet verder dan zijn neus lang is en oordeelt op basis van gemakzuchtige, achterhaalde stereotypen. Flor Barbry's Volkstoneel bewijst dat volksaard en "moeilijke" cultuur perfect kunnen samengaan zonder concessies aan de artistieke integriteit. De West-Vlaming is immers als een brandkast met de taal als sleutel: het is even zoeken voor je 'm openkrijgt, maar eens dat lukt, sta je versteld van de rijkdom binnenin.